Rok św. Pawła, jest szczególną okazją do zgłębiania tajemnicy wielkiego Apostoła Narodów i jego twórczości. Oto słów kilka o. Jerzego Kraj z Ziemi Świętej z okazji liturgicznego święta Nawrócenia św. Pawła.
Od czasów seminaryjnych dzień 25 stycznia kojarzy mi się z uroczystą liturgią i dniem świątecznym. Jako kleryk polskiej prowincji Braci Mniejszych pod wezwaniem Matki Bożej Anielskiej w Krakowie chodziłem na wykłady do Księży Misjonarzy, przy kościele św. Pawła na Stradomiu. W liturgiczne wspomnienie nawrócenia św. Pawła nie było wykładów, a wszyscy klerycy uczestniczyli w uroczystej Eucharystii. Nie myślałem wtedy, że dane mi będzie pracować w Ziemi Świętej i odwiedzić sanktuaria związane z Apostołem Narodów.
Liturgiczne święto nawrócenia lub raczej, jak się dzisiaj preferuje określać wydarzenie spod Damaszku, powołania św. Pawła na ucznia i apostoła Jezusa Chrystusa, zostało w tym roku uczczone jubileuszowymi celebracjami. W Krakowie, w świątyni Księży Misjonarzy, która jest jednym z kościołów stacyjnych obchodów roku św. Pawła, uroczystej Eucharystii przewodniczył kard. Stanisław Dziwisz. W Jerozolimie, w kościele Najświętszego Zbawiciela Mszę św. prowadził o. Pierbattista Pizzaballa, Kustosz Ziemi Świętej, a kazanie wygłosił o. Frédéric Manns, profesor Franciszkańskiego Studium Biblijnego. Nakreślając historię życia i sylwetkę duchową Apostoła Narodów kaznodzieja przypomniał, że dla Szawła, a później nawróconego Pawła, Jerozolima miała bardzo duże znaczenie. Jednak niewątpliwie zwrotnym momentem jego życia było doświadczenie przeżyte na przedmieściach Damaszku.
Młody faryzeusz z Tarsu i uczeń Gamaliela, gorliwie działał w zwalczaniu uczniów Jezusa Galilejczyka. Pewny swoich racji i utwierdzony o słuszności swego działania, Paweł, otrzymawszy autoryzację przywódców religijnych udał się do Syrii, by odszukać i aresztować chrześcijan, towarzyszy ukamienowaniu Szczepana, pierwszego męczennika nowej wspólnoty. Po kilku dniach podróży, w pobliżu Damaszku, Szaweł zobaczył Zmartwychwstałego Jezusa, który wypomniał mu prześladowania jakich doznawał od niego w osobach swoich uczniów. Oślepiony Bożym światłem, Szaweł, prowadzony za rękę, wszedł do miasta jako nowy człowiek. Jego powołanie można uznać za jeden z największych cudów, jaki Boża łaska zdziałała w człowieku. To wydarzenie symbolizuje całkowitą przemianę i natychmiastowe zaniechanie realizacji własnych projektów na rzecz ideałów objawionych przez Boga.
Gdzie dokładnie miało miejsce Pawłowe spotkanie ze Zmartwychwstałym? Tradycja w tej kwestii nie jest jednogłośna. Choć w ciągu wieków wskazywano kilka lokalizacji tego wydarzenia to jednak większość świadectw opowiada się za miejscem zwanym „el-Tell” – wzniesienie lub „es-Sakhra” – skała, znajdującym się 700 metrów na południe od wschodniej bramy Damaszku.
Miejsce to znane jest obecnie jako sanktuarium Memoriału św. Pawła. Obok memoriału znajduje się nieduże wzniesienie z naturalną grotą, czczoną od niepamiętnych czasów jako „Grota św. Pawła”. Dla chrześcijan z Damaszku nie ma wątpliwości, co do historyczności sanktuarium.
Wspominają w nim nie tylko powołanie św. Pawła, ale również odpoczynek i modlitwę apostoła, kiedy po chrzcie musiał ratować się ucieczką i pośpiesznie opuścić miasto w koszyku spuszczonym z murów. Do dziś, przy grocie św. Pawła widoczny jest bruk antycznej drogi, uważanej za jeden z rzymskich traktów prowadzących na południe w kierunku Jerozolimy. Była ona używana często także przez Żydów, którzy z diaspory w Syrii i Mezopotamii udawali się w pielgrzymce do Świętego Miasta.
W XIX wieku teren wokół groty służył jako miejsce pochówku dla katolików i był zwany „cmentarzem łacinników Ziemi Świętej” lub „cmentarzem św. Pawła”. W 1925 roku przy grocie została wbudowana nieduża kaplica, a cmentarz został przeniesiony na nowy teren, który łacińska parafia uzyskała od władz miasta. Czczona skała i grota, wraz z ogrodem, zostały otoczone murem, określając teren aktualnego sanktuarium nawrócenia św. Pawła w Damaszku. 25 stycznia, w liturgiczne wspomnienie powołanie Apostoła Narodów, wspólnota parafialna z Bab Touma zaczęła też co roku organizować peregrynację do groty, gdzie celebrowano uroczystą Mszę św. z udziałem wiernych i pielgrzymów. W grocie umieszczono dewocjonalne dekoracje oraz tablicę z napisem w języku łacińskim i arabskim: „Tradycyjne miejsce nawrócenia świętego Pawła apostoła”.
Na początku stycznia 1964 roku papież Paweł VI odbył pielgrzymkę do Ziemi Świętej i spotkał się w Jerozolimie z Atenagorasem, patriarchą ekumenicznym Konstantynopola. Po tym symbolicznym geście pojednania, w kwietniu tego samego roku, Ojciec Święty postanowił upamiętnić ten historyczny moment, fundacją dzieła św. Pawła w Damaszku, mającą na celu budowanie czynem oraz modlitwą trudnej drogi dialogu ekumenicznego. Kustodia Ziemi Świętej przekazała do dyspozycji Stolicy Apostolskiej teren z grotą św. Pawła. Włoski architekt Italo Viesi przygotował projekt, który swoją strukturą nawiązuje do kształtu namiotu, symbolizującego spotkanie. Dekorację nowego sanktuarium powierzono włoskim artystom, którzy wykonali witraże, mozaiki oraz dzieła w brązie. Cały kompleks, czyli kościół z przylegającym do niego centrum ekumenicznego dialogu i domem pielgrzyma, został poświęcony w czerwcu 1971 roku.
Kilka lat wcześniej, w 1969 roku, została podpisana konwencja pomiędzy Stolicą Apostolską a franciszkańską Kustodią Ziemi Świętej. Rozpoczyna się ona następującymi słowami: «Ojciec Święty Paweł VI zatroszczył się o wybudowanie przy grocie, blisko Damaszku, którą tradycja wiąże z nawróceniem Szwała z Tarsu, na miejscu skromnej kapliczki, Memoriału św. Pawła, Apostoła Narodów. Opieka na tym sanktuarium została powierzona franciszkanom z Kustodii Ziemi Świętej, którzy ochoczo podjęli się tego zadania…». Od początku posługę duszpasterską i administracyjną pełnią Bracia Mniejsi przy współpracy sióstr zakonnych. Obecnie w Memoriale pracuje o. Romualdo Fernandez oraz trzy siostry ze zgromadzenia Franciszkanek Misjonarek Niepokalanego Serca Maryi. Siostry, oprócz służby w kościele i posługi w domu pielgrzyma, prowadzą przedszkole, do którego uczęszcza około 70 dzieci, uczą katechizmu oraz niosą pomoc chorym w przychodni dla biednych i bezdomnych.
Sanktuarium Memoriału św. Pawła w Damaszku 7 maja 2001 roku odwiedził sł. Boży Jan Paweł II. W czasie wizyty wygłosił krótkie przemówienie, w którym powiedział między innymi: «Apostoł Paweł przypomina nam, że dzieło misyjne ma swój fundament w rozpoznaniu światła Chrystusa, z którego pochodzi całe objawienie, w cichej i opartej na miłości kontemplacji misterium Boga oraz w pokornym i ufnym przyjęciu misji powierzonej przez Kościół».
Świętemu Pawłowi, Apostołowi Narodów, powierzmy wszystkie intencje Tygodnia Modlitw o Jedność Chrześcijan, który w kościele powszechnym kończy się, a w Jerozolimie dopiero się rozpoczyna.
